Έντονα χρώματα
γιατί δεν τα βλέπει
η ψυχή;

 16 Φεβρουαρίου 2022 

Αλεξιθυμία ή καθυστερημένη              συναισθηματική αντίδραση

Όταν γνώρισα τη Μαρία ήταν 27 χρονών. Ήταν μια κοπέλα που προερχόταν από μια οικογένεια χωρίς προβλήματα και εντάσεις. Είχε χάσει τον πατέρα της από ανίατη ασθένεια αρκετά χρόνια πριν και είχε μετακομίσει πρόσφατα στο εξωτερικό για τη δουλειά του συζύγου της. 

Εντάχθηκε στην ομάδα εικαστικής θεραπείας για να βελτιώσει την κοινωνικότητά της, να διαχειριστεί τα πρώτα καταθλιπτικά συμπτώματά της, αλλά και να δοκιμάσει το κρυφό ενδιαφέρον της για την τέχνη σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Μετά την ομαδική θεραπεία, που διήρκησε ενάμιση χρόνο, μου ζήτησε να περάσουμε σε ατομικές διαδικτυακές συνεδρίες. Η θεραπεία μας κράτησε για περίπου ένα χρόνο και βρισκόμασταν κάθε εβδομάδα (λιγότερο συχνά στο τέλος).

Η αρχή

Η ανάγκη της Μαρίας να αποφύγει να βιώσει έντονα συναισθήματα, όπως το πένθος, ήταν αισθητή από τις πρώτες συναντήσεις μας, κυρίως μέσω της εκλογίκευσης καταστάσεων. Αδυνατούσε να ζήσει το συναίσθημα, να αφήσει το σώμα της να το νιώσει και να πάει παρακάτω. Αντίθετα, το κάλυπτε συνήθως κάτω από τη δυνατή αυτοκυριαρχία της, τον έλεγχο και την εκλογίκευση. 

Το σώμα της μετέφερε διαφορετικά μηνύματα, αντιστεκόταν στην εκλογίκευση, ήθελε να φωνάξει, και να κλάψει, και να ουρλιάξει από πόνο και θυμό. Ήθελε να φωνάξει για την αδικία της πρόωρης απώλειας του πατέρα της. Και είχε την ανάγκη να το βιώσει όλο αυτό μόνο του, αλλά και με άλλους, με μια σφιχτή αγκαλιά και ατελείωτα δάκρυα. 

Η Μαρία, δεν άκουσε το σώμα της και ας την παρακαλούσε. Το αποτέλεσμα ήταν να αναπτύξει μια σειρά από ψυχοσωματικά χρόνια συμπτώματα που άρχισαν να τις δημιουργούν προβλήματα καθημερινά, αλλά και έντονα συμπτώματα κατάθλιψης και στρες.

Όταν ξεκίνησε την εικαστική θεραπεία, οι ζωγραφιές της ήταν διστακτικές, μικρές, με ελεγχόμενες γραμμές και όρια. Τα χρώματα ήταν μουντά. Τον πηλό τον απέφευγε με επιμονή και πάντα θα επέλεγε μολύβια η μαρκαδόρους για να κάνει το έργο της. Σιγά σιγά άρχισε να πειραματίζεται με άλλα υλικά, και οι χειροτεχνίες έγιναν η αγαπημένη της δραστηριότητα. Οι αναφορές της στο πένθος και τον τρόπο που το έζησε ήταν σχεδόν ανύπαρκτες.

Σιγά σιγά άρχισε να διαφαίνεται ότι ο πραγματικός λόγος που η Μαρία είχε τόσο ανάγκη την εικαστική ψυχοθεραπεία ήταν η απώλεια του πατέρα της, το σοκ και το στρες που της είχε δημιουργήσει αυτή η κατάσταση και η αδυναμία της να βιώσει το πένθος, ακόμα και τόσα χρόνια μετά το θάνατό του. 

Μια δεύτερη "απώλεια" ήρθε να προστεθεί στην πρώτη. Η "απώλεια" της πατρίδας, η αλλαγή χώρας και κατοικίας, ήρθε πριν ακόμα ολοκληρώσει το πένθος της...

Με την έναρξη των ατομικών συνεδριών και μετά ήδη από ένα χρόνο ομαδικής θεραπείας, η Μαρία άρχισε σιγά σιγά να απελευθερώνεται και να δοκιμάζει νέα υλικά, έντονα χρώματα και να κάνει αφηρημένους πίνακες χωρίς πολύ σκέψη και με περισσότερο συναίσθημα. Άρχισε να μιλάει περισσότερο για τις δύσκολες στιγμές που πέρασε και να μοιράζεται συναισθήματα και εμπειρίες μαζί μου. 

Το άνοιγμα

Οι ζωγραφιές με τέμπερα έγιναν οι αγαπημένες της και άρχισε να τις κάνει μεγάλες, να πειραματίζεται με διάφορα μοτίβα  και να διασκεδάζει με την υγρή μορφή των χρωμάτων και την ευελιξία που προσφέρουν. Συχνά εκπλησσόταν και η ίδια με το αποτέλεσμα και δεν άργησε να κάνει κάδρα κάποια από τα έργα της!

Η Μαρία αδυνατούσε να ζήσει τη χαρά και τον ενθουσιασμό της στιγμής, ακόμα και αν τα συμπτώματα της κατάθλιψης άρχισαν να μειώνονται αισθητά και η ζωή της πήρε μια νέα μορφή, πιο δραστήρια και δημιουργική, με νέες σπουδές, φίλους και νέα ανοίγματα.

Ενώ οι πίνακές της ήταν ζωντανοί, με πλούσια χρώματα και κίνηση, με διάχυτο τον ενθουσιασμό και την ελευθερία, η ίδια τους παρουσίαζε με μια σχεδόν υποτονική διάθεση, χωρίς συναισθήματα που ερχόταν σε απόλυτη σύγκρουση με αυτό που βίωνε και αυτό που έδειχνε ο έργο της.

Σε σχετική παρατήρησή μου, μου είπε ότι αυτό ήταν πάντα το χαρακτηριστικό της, ότι δηλαδή αυτά που ένιωθε δεν  μπορούσε να τα μεταδώσει και να τα εκφράσει όπως ήταν ούτε στις ζωγραφιές της ούτε στους άλλους. Μήπως αυτά που αισθάνεται ήταν όντως αυτά που απεικονίζονται στις ζωγραφιές της. Μήπως με την πρώτη ματιά δεν τα έβλεπε ούτε αυτή η ίδια; Ή μήπως απέφευγε να τα δει και να τα βιώσει, είτε θετικά είτε αρνητικά; Ή ακόμα μήπως δεν ήξερε πως να τα βιώσει;

Οι τελευταίες ζωγραφιές της έλεγαν δυνατά, είσαι χαρούμενη και ενθουσιασμένη με όλα αυτά που συμβαίνουν στη ζωή σου, κάνεις επιτέλους αυτό που σου αρέσει και σ ’ευχαριστεί. Ωστόσο, η ίδια αδυνατούσε να το αποδεχτεί, παραδεχτεί, ακόμα και να το ζήσει. Αντίθετα, το παραποιούσε, το παραμόρφωνε και το απομάκρυνε λες και αφορούσε σε άλλη γυναίκα.

Το σχόλιό μου προκάλεσε σιγή και σκέψη. Δεν μίλησε. Άρχισε να σκέφτεται μήπως ήταν όντως χαρούμενη, αλλά δεν μπορούσε, δεν ήξερε η μήπως φοβόταν να το εκφράσει; Μήπως τελικά δεν ήταν μόνο η λύπη που δεν ήξερε να εκφράσει, αλλά και η χαρά;